JAK STWORZYĆ MUZEUM EUROPY ŚRODKOWEJ?

Czy możliwe jest stworzenie muzeum Europy Środkowej? Odpowiedź na to pytanie było zadaniem międzynarodowego zespołu kierowanego przez Fundację Nizio w ramach projektu finansowanego przez Fundusz Wyszehradzki w 2021 roku. Udział w projekcie wzięło 17 ekspertów z Czech, Słowacji i Węgrzech z dziedzin takich jak historia, muzealnictwo i projektowanie muzeów. Partnerami projektu byli: Węgierskie Muzeum Narodowe, Słowackie Muzeum Narodowe i Post Bellum o.p.s. (Czechy) oraz pracownia Nizio Design International. Podczas seminariów online i warsztatów na żywo, eksperci zastanawiali się, czy możliwe jest rozpoczęcie współpracy w regionie w oparciu o muzea. Teoretyczny, kreatywny proces zakończył się opracowaniem czterech koncepcji przyszłego potencjalnego Muzeum Europy Środkowej.

Projekt zaowocował kolejnymi, konkretnymi działaniami w ramach międzynarodowego zespołu. W 2022 roku Fundacja Nizio zaangażowała się we współtworzenie środkowoeuropejskiego projektu Memory of Nations / Paměť národa, którego liderem jest czeska organizacja Post Bellum.

***

Koncepcja Fundacji Nizio – efekt projektu „Jak stworzyć Muzeum Europy Środkowej?”
Fundacja Nizio w procesie kreatywnych warsztatów opracowała autorską koncepcję potencjalnej sieci Muzeów Europy Środkowej. Po dyskusjach z partnerami z zagranicy, uznaliśmy, że najciekawsze byłoby pokazanie „uniwersum” Europy  Środkowej – pewnego unikalnego świata, który zapisuje się w społecznej wyobraźni. Wyłoniliśmy hasła przewodnie, które skojarzyły nam się z kulturą Europy Środkowej. Był to słowa „mozaika”, „kalejdoskop”, „puzzle”, „patchwork”, „gwiazdozbiór”, a także „wędrówka”, „cyrkulacja”, „ewolucja”.

Rezultatem myślenia nad inspiracjami i motywami przewodnimi jest geometryczna formuła koncentrycznych kręgów, która może być wykorzystana w architekturze Muzeum. Ma ona podkreślać wspólnotę regionu i jednoczenie się jako proces, przez który przechodzimy wspólnie. Wspólna tożsamość i jedność historyczna nie jest oczywistym faktem; jest czymś, co trzeba odkryć i odnaleźć w samych sobie. Zaproponowaliśmy, żeby zastanowić się na decentralizacją Muzeum i rozproszenia go po całym obszarze krajów Grupy Wyszehradzkiej.
Zastanawialiśmy się nad dwoma wariantami:
– autonomiczne, mniejsze wystawy rozrzucone po całym regionie,
– jedno muzeum centralne w połączeniu z orbitującymi wokół nich wystawami towarzyszącymi rozproszonymi po całym regionie.
Wybór formuły – gdyby mogło dojść do jej realizacji – mógłby zostać podjęty po szeregu badań socjologicznych, urbanistycznych, analiz dokonanych w gronie specjalistów i zainteresowanych osób z otoczenia projektu.

Każde z mini-muzeów stałoby się znakiem rozpoznawczym miast Europy Środkowej, stając się dla regionu wspólnym symbolem. Takie placówki można byłoby umieścić w istotnych miejscach przestrzeni publicznej miast we wszystkich krajach. Uznaliśmy, że formuła rozproszonych muzeów mogłaby połączyć region dzięki zastosowaniu elementów grywalizacji przy odkrywaniu kolejnych wystaw przez odbiorców.

Taka formuła dawałaby impuls do podróży po wszystkich miastach regionu. Po odwiedzeniu wystawy w jednym mieście, turysta byłby motywowany i zapraszany do dalszych podróży. Koncepcja taka jest kompatybilna z ideą stworzenia jednego centralnego muzeum, które mogłoby stanowić rdzeń i punkt koordynacyjny dla całego kompleksu mniejszych placówek.

Koncepcja Post Bellum – efekt projektu „Jak stworzyć Muzeum Europy Środkowej?”
Czeska organizacja Post Bellum w ramach swojej koncepcji Muzeum Europy Środkowej proponuje wyjść poza schemat dotychczasowej formuły centralnego muzeum. Eksperci zaproponowali stworzenie międzynarodowej sieci mniejszych muzeów pod wspólną nazwą „Instytut Pamięci Narodów”. W każdym z uczestniczących w projekcie krajów Europy Środkowej ma powstać co najmniej pięć regionalnych centrów, które będą funkcjonować zarówno jako ekspozycja muzealna, jak i żywy ośrodek społeczny. Umieszczając instytuty w poszczególnych regionach, Post Bellum unika jednocześnie ograniczania ich do stolic lub wybierania jednego miasta/kraju, w którym miałoby powstać Muzeum Europy Środkowej.
Poza prezentowaniem klasycznych ekspozycji muzealnych, Instytuty miałyby stać się ważnymi centrami społeczno-kulturalnymi, których zadaniem będzie podtrzymywanie pamięci o regionie. Istotnym komponentem międzynarodowej działalności Instytutu ma być funkcjonowanie jako centrum komunikacji międzypokoleniowej oraz miejsce opieki i kontaktu dla ważnej grupy społecznej, jaką są świadkowie dziejów.

Koncepcja Węgierskiego Muzeum Narodowego – efekt projektu „Jak stworzyć Muzeum Europy Środkowej?”
W koncepcji grupy ekspertów z Węgierskiego Muzeum Narodowe przeanalizowano możliwości stworzenia wirtualnego muzeum Europy Środkowej. Główne pytanie, które zadali sobie eksperci brzmiało: jaką rolę w życiu muzeów mogą odegrać działania online i wirtualne treści muzealne (wirtualne wystawy, zeskanowane i wirtualnie dostępne obiekty itp). Ponieważ COVID-19 spowodował szybkie i niespodziewane wydarzenia, muzea na całym świecie, zmuszone do zamknięcia swoich drzwi dla publiczności, podjęły wyzwanie i zmieniły dotychczasowe sposoby funkcjonowania i działalności. Internet stał się dla muzeów głównym kanałem dotarcia do publiczności. W swojej koncepcji węgierska grupa przeanalizowała dobre przykłady działalności muzeów online, prezentując kilka najlepszych praktyk. Rozważano możliwości monetyzacji działalności muzealnej w sieci, konieczność tworzenia kolekcji i zalety interaktywności w sieci. Linki do najlepszych pomysłów zebranych przez węgierską grupę znajdziecie w opisie infografik.

Koncepcja Słowackiego Muzeum Narodowego – efekt projektu „Jak stworzyć Muzeum Europy Środkowej?”
Grupa ekspercka ze Słowackiego Muzeum Narodowego rozważyła różne podejścia do Muzeum Europy Środkowej. Pierwsze – szersze, obejmujące 8 krajów i węższe, ograniczone do 4 krajów. Po drugie – muzeum historyczno-polityczne lub kulturalno-polityczne. W tym projekcie analizowano również możliwość stworzenia muzeum wirtualnego i rzeczywistego.